“Bong bóng” hồ tiêu vỡ sẽ để lại hệ lụy khó lường

Tăng trưởng thần tốc

Theo ông Lê Văn Đức, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, từ năm 2010 đến nay, diện tích hồ tiêu nước ta tăng rất nhanh. Nếu năm 2010, cả nước chỉ trồng 51.500ha hồ tiêu thì đến hết năm 2017 con số này đã lên tới trên 152.000ha, tăng 196,3% so với năm 2010 và vượt quy hoạch năm 2020 trên 100.000ha. 

Sự gia tăng diện tích này chủ yếu tập trung ở 2 khu vực Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, hiện đang chiếm 93,5% tổng diện tích hồ tiêu trên cả nước. Trong đó, tại khu vực Tây Nguyên tốc độ gia tăng diện tích trồng hồ tiêu lên đến 394,5%. Riêng ở tỉnh Đăk Lăk có diện tích tăng thần tốc nhất là 669,3%. 

Điều tra của ngành nông nghiệp cho thấy, tổng chi phí sản xuất 1kg hạt tiêu bình quân là 49.847 đồng. So sánh với các loại cây trồng khác, lợi nhuận cây tiêu mang lại cao nhất. Cụ thể, 1ha diện tích trồng tiêu mang lại lợi nhuận trên 244 triệu đồng, tỉ suất lợi nhuận đạt trên 200%.

Diện tích trồng tiêu tăng mạnh trong thời gian qua.

Trong khi đó, tỉ suất lợi nhuận của cây điều khoảng 174%, cao su khoảng 89%, cà phê khoảng 66%, thấp nhất là chè búp là 46%. Có thể thấy, lợi nhuận hồ tiêu mang lại cao gấp 5-10 lần các cây công nghiệp khác. Đây là nguyên nhân chính khiến ngành hồ tiêu tăng trưởng thần tốc trong vài năm gần đây.

Sự gia tăng diện tích hồ tiêu của Việt Nam đã góp phần đáng kể vào sự gia tăng diện tích hồ tiêu thế giới. Theo Tổ chức Hồ tiêu quốc tế (IPC), trong giai đoạn 2013-2017 do giá hồ tiêu thế giới luôn duy trì ở mức khá cao, trung bình khoảng 7.000-8.000 USD/tấn, tương đương với 120.000-160.000 đồng/kg.

Thậm chí, có thời điểm trong năm 2015, giá hồ tiêu lên đến 220.000-240.000 đồng/kg đã khiến diện tích hồ tiêu thế giới phát triển quá nhanh. Trong đó, 3 nước trồng mới nhiều nhất là Việt Nam, Brazil và Campuchia nâng tổng diện tích hồ tiêu thế giới lên khoảng 600.000 ha, tăng 6-7% trong năm 2017. 

Diện tích hồ tiêu Việt Nam hiện đang đứng thứ 2 trên thế giới, chỉ sau Indonesia. Đáng chú ý, số liệu năm 2017 cho thấy, mặc dù diện tích hồ tiêu toàn cầu tăng tới 6-7% nhưng nhu cầu thế giới về hồ tiêu lại chỉ tăng từ 2-2,4%/năm. Nếu xét cung và cầu hiện nay thì sản xuất hồ tiêu thế giới đã vượt quá nhu cầu hàng năm. 

Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam cho biết, ngoài việc tiêu thụ toàn cầu không tăng mạnh trong khi cung tại các nước xuất khẩu ngày càng cao thì Brazil đang tập trung xuất khẩu mạnh với giá thấp là nguyên nhân chính khiến giá hồ tiêu thế giới đang rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều năm vừa qua.

Hồ tiêu Việt Nam cũng nằm trong cơn xoáy giảm giá này, thậm chí có nguy cơ đe dọa sự tồn tại của cả ngành hàng. Hiện giá hồ tiêu nội địa chỉ dao động khoảng 60.000-65.000 đồng/kg, tương đương với mức giá xuất khẩu 3.000 USD/tấn. 

Hệ lụy khó lường 

Tại Hội nghị thúc đẩy sản xuất hồ tiêu phát triển bền vững mới vừa tổ chức ở TP.HCM, hầu hết các địa phương đều cho rằng sự phát triển nóng của ngành hồ tiêu trong thời gian gần đây đã gây ra nhiều hệ lụy như sâu bệnh hại bùng phát, chất lượng tiêu giảm, đặc biệt vấn đề về an toàn thực phẩm ở một số vùng trồng…

Bà Kpui H’Blê, Phó chủ tịch UBND huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai cho biết, do cây hồ tiêu hiện đang chiếm 36% tổng giá trị sản xuất ngành trồng trọt của huyện này nên khi giá hồ tiêu xuống thấp đã ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất cũng như thu nhập của bà con. 

Theo bà Kpui H’Blê, việc giá hồ tiêu tăng mạnh trong những năm gần đây đã kéo theo diện tích sản xuất ở địa phương cũng tăng nhanh cùng với sự thâm canh quá mức. Tâm lý nôn nóng muốn thu được năng suất và sản lượng nhiều nhất trong thời gian ngắn nhất đang là cách làm phổ biến hiện nay của nông dân trồng tiêu.

Nông dân trồng tiêu cả nước đang lao đao vì cây tiêu.

Đặc biệt những nơi trồng mới, nông dân thiếu kinh nghiệm và thiếu kiến thức về canh tác bền vững, giống tiêu lại chưa được nghiên cứu chọn lọc có hệ thống, dễ nhiễm sâu bệnh. 

Ông Huỳnh Quốc Thích, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đăk Lăk cũng cho biết, do lợi nhuận cao từ việc trồng hồ tiêu trong những năm gần đây, người trồng tiêu sử dụng trụ bê tông nhiều, thiếu hệ thống cây che bóng.

Nhiều hộ cũng trồng tiêu trên những vùng đất có thành phần cơ giới không phù hợp, chậm thoát nước trong mùa mưa. Điều này dẫn đến nguy cơ tiêu chết hàng loạt do ngập úng và bệnh chết nhanh, chết chậm lây lan là khó tránh khỏi. 

Mặt khác, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không theo nguyên tắc 4 đúng, không tuân thủ theo hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật vẫn còn xảy ra ở nhiều địa phương và hộ trồng tiêu, việc tăng cường đầu tư thâm canh để rút ngắn thời kỳ kiến thiết cơ bản… đã làm ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm tiêu hạt. Những tình trạng này nếu không sớm khắc phục sẽ làm ảnh hưởng đến sự phát triển hồ tiêu bền vững trong thời gian tới. 

Đó là chưa kể, ngành hồ tiêu cũng đang phải đối mặt với hàng loạt khó khăn, thách thức khác như việc liên kết sản xuất theo chuỗi còn thiếu và yếu. Công tác nghiên cứu và phát triển cây hồ tiêu lại chưa được chú trọng nhiều, dẫn đến việc đưa ra thị trường giống cây trồng không rõ nguồn gốc, kém chất lượng; vấn đề chế biến sâu chưa được doanh nghiệp quan tâm đúng mức…

Ngừng trồng mới 5 năm tới

Theo nghiên cứu của các tổ chức quốc tế, nhu cầu sản phẩm tiêu của thế giới trong những năm tới vẫn sẽ tiếp tục tăng. Tuy nhiên mức tăng trưởng không cao, chỉ duy trì khoảng 2,5-3%/năm.

Trong khi đó, các dự báo cũng cho thấy nguồn cung tiêu toàn cầu sẽ tiếp tục vượt cầu và có sự tăng đáng kể mức dự trữ tồn kho ở các nước sản xuất tiêu trên thế giới trong giai đoạn 2017-2020. Điều này sẽ khiến giá tiêu tiếp tục có xu hướng giảm trong những năm tới. 

Ông Nguyễn Xuân Cường đã đề nghị các địa phương tập trung giảm diện tích ở những nơi không phù hợp với cây tiêu, không trồng mới ở những diện tích tiêu bị chết. Đồng thời, cần đẩy mạnh tuyên truyền, vận động để nông dân hiểu rõ sản lượng hồ tiêu thế giới đã vượt quá nhu cầu, tiêu là gia vị nên lượng sử dụng có hạn… không nên phát triển ồ ạt diện tích và sản lượng. 

Trước tình hình cung cầu hồ tiêu hiện nay, ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam cho rằng, giải pháp duy nhất hiện nay là ngưng không trồng mới, cắt giảm diện tích sản xuất và ổn định ở mức 100.000 ha, với mức sản lượng từ 180.000-200.000 tấn/năm. 

Để cắt giảm diện tích sản xuất, ngành hồ tiêu và các địa phương cần khuyến khích người nông dân không trồng mới trong năm 2018. Đồng thời, rà soát lại các diện tích không đủ điều kiện trồng trọt hoặc những vườn tiêu bị sâu bệnh, vườn tiêu năng suất thấp dưới 1 kg/trụ thì khuyến cáo nông dân chuyển đổi cây trồng sang các loại cây ăn trái có hiệu quả kinh tế cao hơn.

Cây hồ tiêu cần được phát triển theo hướng nâng cao chất hơn là lượng.

Theo ông Hoàng Phước Bính, Chủ tịch Hiệp hội hồ tiêu Chư Sê, tỉnh Gia Lai với xu hướng thị trường hiện nay, người nông dân phải dũng cảm đối diện với thực tại này. Hiện nay, có nhiều người cứ nghĩ giá xuống tới mức 60.000 đồng/kg đã là thấp rồi nên vẫn nuôi hy vọng sang năm sẽ tốt hơn rồi lại trồng mới, tái canh. Nhưng đó là cách nghĩ sai, còn chạy đua năng suất mà sai quy trình sẽ càng tai hại. 

“Hồ tiêu là cây công nghiệp dài ngày, không thể 1-2 năm giá xuống thấp rồi sẽ lên lại mà cần thời gian nhiều hơn. Chúng tôi đang vận động, khuyến cáo bà con ngưng trồng mới trong vòng 4-5 năm và nên tập trung chăm sóc vườn tiêu hiện có theo hướng bền vững, hạn chế tối đa việc sử dụng các loại thuốc hoá học để phòng trừ sâu bệnh, không để dư lượng trong hạt tiêu”, ông Bính cho biết.

Theo Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam, vấn đề an toàn vệ sinh chất lượng hồ tiêu đang được các nước nhập khẩu đòi hỏi ngày càng cao. Một số quy định mới về nhập khẩu thực phẩm của Mỹ đã bắt đầu thực thi, EU hạ thấp tỉ lệ MRL mức cho phép của dư lượng thuốc trừ sâu…

Do vậy, việc tái cơ cấu lại ngành theo hướng sản xuất sạch, hạn chế lạm dụng thuốc trừ sâu, hóa chất là rất cần thiết để phát triển bền vững ngành hàng hồ tiêu trong thời gian tới. 

Trên thực tế, hồ tiêu là một loại gia vị nên thường được các nhà nhập khẩu yêu cầu rất cao về an toàn thực phẩm. Những doanh nghiệp, hộ nông dân tập trung vào sản xuất, chế biến hồ tiêu sạch, hồ tiêu hữu cơ có chứng nhận quốc tế thường được thu mua với giá cao hơn thị trường từ 10-30%.

Ông Nguyễn Ngọc Luân, Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp Lâm San tỉnh Đồng Nai cho biết, kể từ khi thành lập năm 2014 đến nay, hợp tác xã đã định hướng liên kết với nông dân sản xuất hồ tiêu sạch với vùng nguyên liệu khoảng 1.200 ha để xuất khẩu sang thị trường EU.

Nếu trồng tiêu sạch theo quy trình của hợp tác xã, nông dân sẽ được đảm bảo đầu ra với mức giá cao hơn thị trường 7-10% còn sản xuất hữu cơ thì cao hơn từ 30-50%. 

Theo ông Luân, dù giá hồ tiêu đang bị sụt giảm theo xu hướng chung của thị trường thế giới. Tuy nhiên việc sản xuất hồ tiêu sạch, kiểm soát được vấn đề an toàn thực phẩm sẽ giúp hồ tiêu Việt Nam phát triển bền vững. Về phần người nông dân, lúc đầu họ cứ nghĩ trồng tiêu sạch rất khó nhưng khi được hỗ trợ kiến thức thì họ lại thấy đơn giản.