Bộ trưởng Công Thương thừa nhận suốt 10 năm giá điện chỉ có tăng mà không giảm

Trả lời tại phiên giải trình "Thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triên kinh tế xã hội", do Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tổ chức hôm nay, 7/9, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết Bộ Công Thương đã xây dựng đề án mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với 3 giai đoạn.

Giai đoạn 1 đến 2021 là giai đoạn chuẩn bị. Giai đoạn 2 từ năm 2022-2024, cho phép khách hàng được mua lẻ điện trên thị trường điện giao ngay. Đến giai đoạn 3, tức sau 2024, cho phép khách hàng được lựa chọn đơn vị bán lẻ điện.

Hàng loạt dự án chậm tiến độ khiến hệ thống điện bắt đầu xuất hiện tình trạng thiếu nguồn điện dự phòng, kéo theo nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2021-2025. Ảnh: EVN

Bắt đầu xuất hiện thiếu nguồn dự phòng, kéo theo nguy cơ thiếu điện

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương, sau gần 10 năm thực hiện Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh, ngành điện đã có bước phát triển nhanh, tương đối đồng bộ trong các lĩnh vực.

Cụ thể, giai đoạn từ 2011 đến 2019, tăng trưởng phụ tải điện của cả nước luôn duy trì ở mức trung bình là 10,5%/năm. Đến hết năm 2019, điện sản xuất và nhập khẩu toàn hệ thống đạt 239 tỷ kWh, tăng 2,35 lần so với năm 2010.

Tuy nhiên, trong giai đoạn 2016 - 2019, tăng trưởng xây dựng nguồn điện bình quân chỉ đạt 8%/năm. Giảm nhiều nhất là thủy điện chỉ còn bình quân 5%/ năm, nhiệt điện than chỉ còn bình quân 10%/ năm. Nguyên nhân là thủy điện đã khai thác hầu hết; nhiệt điện than gặp khó trong công tác xây dựng.

Gần đây, năng lượng tái tạo dù có sự bùng nổ về số lượng dự án và công suất đưa vào vận hành, nhưng tỷ trọng thấp. Nhiệt điện khí và dầu không phát triển mới trong suốt 10 năm qua.

Đáng lo ngại là các dự án nguồn bị chậm so với quy hoạch. Tổng công suất các nguồn điện truyền thống có thể đưa vào vận hành trong giai đoạn 2016-2020 chỉ đạt gần 60%.

Bên cạnh đó theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh, giai đoạn 2016-2030 có 116 dự án nguồn điện cần được đầu tư và đưa vào vận hành, nhưng thực tế các dự án lớn đã không được thực hiện. Điều này dẫn đến hệ thống điện bắt đầu xuất hiện tình trạng thiếu nguồn điện dự phòng, kéo theo nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2021-2025.

Nhiên liệu phát điện ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu

Năng lượng tái tạo gần đây có sự bùng nổ về số lượng dự án và công suất đưa vào vận hành, nhưng Bộ Công Thương cho rằng tỷ trọng thấp. Ảnh: NCĐT

Ngoài ra, nhiên liệu cho phát điện ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào nhập khẩu. Bộ trưởng Tuấn Anh nói Việt Nam đã phải nhập khẩu than và tới đây sẽ phải nhập khẩu LNG cho sản xuất điện, do sự suy giảm của các mỏ khí khu vực Đông Nam Bộ từ sau năm 2022. Ước tính cần nhập khoảng 60 triệu tấn than và 12 triệu tấn LNG vào năm 2030.

Việc nhập khẩu năng lượng sơ cấp với khối lượng lớn nếu không có chiến lược phù hợp có thể tiềm ẩn rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia.

Để tháo gỡ vướng mắc trong việc đầu tư phát triển, đáp ứng đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030, Bộ Công Thương kiến nghị Quốc hội xem xét, ban hành Nghị quyết cho phép ngành điện thực hiện thí điểm một số chính sách chưa có luật điều chỉnh, hoặc khác với quy định của luật hiện hành, để hỗ trợ các chủ đầu tư dự án điện đẩy nhanh tiến độ.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh đề nghị Bộ Công Thương cần làm rõ hàng loạt vấn đề liên quan đến việc phát triển điện trong thời gian tới. Cần phân tích rõ các nguyên nhân dẫn tới hàng loạt dự án điện chậm tiến độ, các bất cập về thu hút vốn đầu tư cũng như các giải pháp giải nhập khẩu năng lượng. Làm rõ thực tế các dự án điện vừa qua chậm vì lý do nào?

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển thì đặt vấn đề về giá điện chưa đúng cơ chế thị trường, dẫn đến không hấp dẫn thu hút đầu tư, nhất là đầu tư tư nhân. Ông Hiển đề nghị Bộ trưởng Công Thương cho biết quan điểm về đầu tư nhiệt điện than như thế nào, cũng như đóng góp, vai trò của nhiệt điện than ra sao.

Trong khi đó, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội Hoàng Quang Hàm thắc mắc đã có tới 9 lần điều chỉnh giá điện. Tới đây, ngành Công Thương sẽ điều chỉnh giá điện cụ thể như thế nào?

Ông Nguyễn Lâm Thành, Phó Chủ tịch Hội đồng dân tộc của Quốc hội cũng đề nghị làm rõ việc bù giá điện giữa các nhóm khách hàng hiện nay, và việc bù chéo này có phù hợp trong giai đoạn tới?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thừa nhận những tồn tại trong lĩnh vực điện lực hiện nay, trong đó có quy hoạch điện VII. Cụ thể, sơ đồ điện VII có dự báo về điện năng lượng tái tạo, như điện gió không đúng thực tế. Trong khi Việt Nam có tiềm năng về điện năng lượng tái tạo.

Hay trữ lượng dầu khí ngày càng suy giảm, thì nguồn khí bổ sung cho nhà máy điện bị thiếu. Còn nhiệt điện than bị bó cứng trong tổng sơ đồ điện 7 về tỉ lệ, trong khi nguồn cung loại nhà máy điện này tăng.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng thẳng thắn thừa nhận những sự chậm trễ trong công tác quy hoạch, và dự báo sự phát triển các nguồn năng lượng mới có sự chậm trễ.

Theo quy hoạch, dự báo đến năm 2020 có 600 MW điện năng lượng tái tạo. Nhưng với sự bùng nổ của năng lượng tái tạo, các dự án đã phát triển rất nhanh. Việc chậm dự báo nguồn khí bị cạn kiệt cũng được cảnh báo trong các năm qua, nhưng việc tìm nguồn thay thế chậm.

10 năm thị trường điện chỉ có tăng mà không giảm

Về thị trường điện cạnh tranh, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết việc tổ chức thực hiện có bị trói buộc bởi Luật Giá.

Giá điện tăng liên tục 9 lần trong 10 năm từ 2010-2019 mà chưa có một lần giảm. Ảnh: Thanh niên

Hiện giá điện đang hướng tới các cấp độ triển khai hướng tới thị trường. Bộ Công Thương đã xây dựng đề án đề xuất mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với 3 giai đoạn thực hiện. Cụ thể, giai đoạn 1 đến hết năm 2021, là giai đoạn chuẩn bị.

Giai đoạn 2 từ năm 2022 đến năm 2024 cho phép khách hàng sử dụng điện được mua điện trên thị trường giao ngay. Giai đoạn 3 từ sau năm 2024 cho phép các khách hàng được lựa chọn đơn vị bán lẻ để mua điện.

"Như vậy đến năm 2024, thị trường điện cạnh tranh sẽ vận hành đầy đủ. Khi đó, thị trường điện sẽ có tăng, có giảm. Nhà nước sẽ chỉ quản lý phí truyền tải điện, không can thiệp vào giá điện", Bộ trưởng Tuấn Anh khẳng định.

Bộ trưởng Công Thương trần tình giá điện chỉ có tăng, không có giảm từ 2011 đến năm 2020, là do chưa có cơ hội để đảm bảo cân đối, cơ cấu giá thành của các nhà đầu tư được tính đủ trong giá đầu vào. Thời gian qua có sự giảm giá đầu vào của khí, gas nên có giảm giá 10% giá điện thông qua việc hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong đợt dịch COVID-19.

Ông Tuấn Anh nói trong quy hoạch điện VIII, nền kinh tế sẽ không đưa thêm nhiều dự án điện than vào quy hoạch. Các dự án điện than sẽ được đánh giá đầy đủ về yếu tố môi trường. Điện than được tính toán cùng các dự án điện khí, để điều chỉnh cho phù hợp.

Người đứng đầu Bộ Công Thương thừa nhận thời gian qua, giá điện cho sản xuất được tính thấp, vì đầu tư của Nhà nước cho các khách hàng sản xuất, đang chiếm 50% lượng tiêu thụ. Thực tế hiện có nhiều ngành như xi măng, sắt thép thâm dụng điện năng rất lớn, tạo gánh nặng cho nền kinh tế. Thời gian tới giá điện sẽ được xây dựng theo hướng hạn chế tình trạng này. 

Giá điện bán lẻ tới người dùng cũng sẽ đánh giá đầy đủ tác động với người nghèo, với xã hội để đảm bảo công bằng cho các đối tượng khách hàng.