Tại sao Nga nằm trong tầm ngắm của IS?

Việc Nhà nước Hồi giáo ở Khorasan (IS-K), chi nhánh của tổ chức thánh chiến Afghanistan, sử dụng mạng nhắn tin mã hóa Telegram để nhận trách nhiệm về vụ tấn công ở ngoại ô Moskva không phải là điều ngạc nhiên đối với cơ quan tình báo phương Tây. Nếu như Tổng thống Vladimir Putin và các cơ quan an ninh Nga chưa đề cập đến tuyên bố của IS-K, thì thực sự nhóm này đã thực hiện các cuộc tấn công ngày càng nguy hiểm của mình.

IS-K là hiện thân của chiến lược khu vực hóa mà tổ chức thánh chiến quốc tế đã theo đuổi kể từ khi mất căn cứ ở Iraq và Syria. Việc tái cơ cấu của nhóm này được tạo điều kiện thuận lợi bởi sự bất ổn thường xuyên tại khu vực Afghanistan-Pakistan.

Theo một báo cáo của Liên hợp quốc (LHQ) đệ trình Hội đồng Bảo an (HĐBA) tháng 7/2021, quân số của IS ở Afghanistan ước tính "từ 500 đến vài nghìn chiến binh". Sự hiện diện của nhóm này trong khu vực, dưới cái tên Nhà nước Hồi giáo ở Khorasan - chỉ một khu vực gồm một phần Nam Á, Iran và Trung Á - đã được ghi nhận từ năm 2015. 

Vẫn theo báo cáo của LHQ, nếu sự trở lại nắm quyền của Taliban ở Afghanistan vào giữa năm 2021 đã làm giảm phạm vi hoạt động thánh chiến ở Afghanistan – nhưng không giảm năng lực hành động – thì kể từ đó, IS-K đã được tái thiết từ các căn cứ ở các quốc gia Trung Á nằm bên kia biên giới.

Ngày 15/10/2021, chính ông Putin đã có những phát biểu cho thấy sự cảnh giác đối với "tham vọng và sức mạnh của nhóm thánh chiến Nhà nước Hồi giáo ở Afghanistan", với những "kinh nghiệm chiến đấu" mà các thành viên của nhóm này có được ở Iraq và Syria. 

Người đứng đầu Điện Kremlin cho biết: "Các thủ lĩnh IS đang chuẩn bị kế hoạch mở rộng ảnh hưởng ở các quốc gia Trung Á và các vùng của Nga bằng cách khơi dậy các xung đột sắc tộc và hận thù tôn giáo".

"Tiểu vương quốc Khorassan", ở Afghanistan, ban đầu dựa vào các phiến quân đã đoạn tuyệt với Taliban và các nhóm cực đoan khác hoạt động rải rác biên giới Afghanistan-Pakistan. Với khẩu hiệu mới, những kẻ đào tẩu đã tìm cách kiểm soát các vùng lãnh thổ nhỏ ở địa phương. 

Sau đó, nhận được sự tiếp viện từ các phần tử Taliban ở Pakistan bị quân đội Islamabad đánh đuổi ra khỏi các khu vực bộ lạc, IS đã thiết lập được một đầu cầu quan trọng ở huyện miền núi Achin, thuộc tỉnh Nangarhar phía Đông Afghanistan. Đây là nơi duy nhất tổ chức này có thể trụ vững để mở rộng hoạt động sang tỉnh giáp ranh Kunar, trước khi giành được chỗ đứng ở khu vực biên giới với các nước Trung Á.

Cái chết ngày 26/10/2019 của thủ lĩnh IS Abu Bakr Al-Baghdadi đã thúc đẩy sự bành trướng của nhóm này sang Trung Á. Sự mở rộng này đã được xác nhận, vào tháng 11/2020, qua sự đầu hàng chính quyền Afghanistan của 1.400 người, sống trong các khu vực do IS kiểm soát ở phía Đông Bắc đất nước. Trong nhóm này, gồm nhiều phụ nữ và trẻ em, có nhiều công dân đến từ Azerbaijan, Uzbekistan, Tajikistan cũng như Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Maldives và thậm chí Canada và Pháp.

Ngày 19/5/2019, vụ các phần tử IS tấn công một nhà tù gần Dushanbe, thủ đô của Tajikistan, cùng với một cuộc nổi loạn nội bộ, đã cảnh báo cộng đồng quốc tế về sự hiện diện của tổ chức này trong khu vực. Nhiều chiến binh đã trở về từ Iraq và Syria. 

Trước đó 6 tháng, chính Taliban, khi đó đang giao chiến với lực lượng chính phủ ở Kabul, đã tấn công một trại huấn luyện của IS ở tỉnh biên giới Djozdjan ở phía Bắc Afghanistan. Đây là khu vực mà từ năm 2018 – 2021, IS đã xây dựng một kho vũ khí nhờ việc tổ chức đi cướp bóc ở các địa điểm khảo cổ lân cận.

Kể từ năm 2021, các cuộc tấn công của IS chưa bao giờ dừng lại trên đất Afghanistan, đặc biệt là nhằm vào cộng đồng người Hồi giáo dòng Shi'ite. Ngày 9/3/2023, Mohammad Dawood Muzammil - thống đốc tỉnh Balkh giáp ranh với 3 quốc gia Trung Á, người nổi tiếng với cuộc chiến chống IS - đã bị sát hại tại văn phòng riêng của ông ở Mazar-e Charif. 

Đứng ra nhận trách nhiệm chính là các phần tử IS thánh chiến. Đây là hành động chưa từng có chống lại một chức sắc Hồi giáo cấp cao, chắc chắn được thực hiện để đáp lại việc Taliban tiêu diệt Qari Fateh, nhân vật phụ trách mảng tình báo và chiến dịch của IS-K vào ngày 26/2/2023.

Ngày 6/9/2022, tổ chức IS-K đã tuyên bố nhận trách nhiệm trên Telegram về vụ tấn công liều chết nhằm vào Đại sứ quán Nga ở Kabul, khiến hai nhân viên Nga và 4 người Afghanistan thiệt mạng. Một nhà ngoại giao LHQ làm việc ở Kabul cho rằng bằng việc nhắm vào Nga, IS có ý định phá vỡ mối quan hệ giữa chế độ Hồi giáo và một trong những nước ủng hộ hiếm hoi chế độ này trong cộng đồng quốc tế. 

Mặc dù Nga chưa công nhận chế độ Taliban, nhưng Moskva đã có nhiều tuyên bố ủng hộ việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt nhắm vào chế độ này. Theo nguồn tin ngoại giao này, lãnh thổ Nga dễ tiếp cận hơn và không được bảo vệ tốt như châu Âu hay Mỹ.

Theo các cơ quan tình báo phương Tây, nếu khả năng triển khai của IS trên đất châu Âu trong nhiều năm qua vẫn được coi là hạn chế, thì sự phát triển của chi nhánh Afghanistan của chúng đã làm thay đổi tình hình. 

Tháng 7/2023, cảnh sát Đức, Hà Lan và Bỉ đã bắt giữ các thành viên của một nhóm khủng bố đang lên kế hoạch tấn công ở Đức. Theo cảnh sát, tất cả các phần tử đều đến từ Trung Á – gồm Turkmenistan, Tajikistan và Kyrgyzstan – và đều có mối liên hệ với các nhân vật cốt cán của IS-K.

Hiện tại, IS-K đã chứng minh khả năng có thể tấn công trong phạm vi ảnh hưởng của chúng. Chi nhánh Afghanistan của IS đã nhận trách nhiệm về vụ tấn công xảy ra ở Iran vào ngày 3/1 khiến gần 90 người thiệt mạng.

Lý do Nga nằm trong tầm ngắm của IS

Theo trang eurasiareview.com ngày 25/3, chỉ vài giờ sau khi các tay súng xông vào một địa điểm tổ chức buổi hòa nhạc nổi tiếng ở ngoại ô thủ đô Moskva của Nga vào tối 22/3, khiến 137 người thiệt mạng, nhiều người bị thương và khiến tòa nhà bốc cháy, IS đã lên Telegram để nhận trách nhiệm.

IS nói rằng cuộc tấn công được thực hiện bởi chi nhánh Afghanistan hay Nhà nước Hồi giáo ở tỉnh Khorasan (IS-K) - nhóm đứng sau vụ đánh bom kép ở Iran hồi tháng 1 vừa qua khiến 94 người thiệt mạng tại buổi lễ tưởng niệm Tướng Qassem Soleimani, cựu chỉ huy Lực lượng đặc nhiệm Quds.

Luke Coffey - một thành viên cấp cao tại Viện Hudson - nói với Arab News rằng, IS-K có tiếng là tấn công các mục tiêu của Nga. Ví dụ, IS-K đứng sau vụ tấn công vào Đại sứ quán Nga ở Kabul hồi tháng 9/2022. Ngoài ra, IS-K có lẽ không hài lòng với mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa Moskva và Taliban.

Được thành lập năm 2015 bởi các cựu thành viên Taliban ở Pakistan - những kẻ tìm kiếm các phương pháp bạo lực hơn để truyền bá tư tưởng Hồi giáo cực đoan - nhóm này chủ yếu hoạt động ở những vùng nông thôn Afghanistan vốn không được quản lý. 

Từ sự mờ nhạt ban đầu này, IS-K đã thu hút sự chú ý toàn cầu vào tháng 8/2021 trong bối cảnh hỗn loạn khi Taliban trở lại nắm quyền, trong đó các thành viên của nhóm này đánh bom Sân bay Quốc tế Hamid Karzai ở Kabul, khiến hơn 170 người thiệt mạng, trong đó có 13 quân nhân Mỹ. 

Các chiến dịch của Mỹ đã làm giảm đáng kể số lượng IS-K, nhưng sau khi phương Tây rút khỏi Afghanistan vào năm 2021, nhóm này đã tập hợp lại và phát triển. Taliban hiện thường xuyên tham gia chiến đấu chống lại IS-K vì tổ chức này đe dọa khả năng cai trị của họ.

IS và các chi nhánh của tổ chức này trước đây đã nhận trách nhiệm về các vụ tấn công bất ngờ mà chúng không trực tiếp nhúng tay vào, dẫn đến một số hoài nghi ban đầu về vai trò của lực lượng này trong vụ tấn công ở Moskva. Tuy nhiên, tình báo Mỹ sau đó đã xác nhận tính xác thực của tuyên bố này. 

Trên thực tế, Mỹ đã đưa ra cảnh báo cho công dân của mình ở Nga ngay từ ngày 7/3, nhấn mạnh "các báo cáo cho thấy những kẻ cực đoan sắp có kế hoạch nhắm mục tiêu vào các cuộc tụ tập đông người ở Moskva, bao gồm cả các buổi hòa nhạc".

Cùng ngày, Đại sứ quán Mỹ tại Moskva đưa ra cảnh báo, Tướng Michael Kurilla - Tư lệnh Bộ Chỉ huy Trung tâm tại Trung Đông (CENTCOM) - đã phát biểu trong một cuộc họp báo rằng "nguy cơ các cuộc tấn công xuất phát từ Afghanistan đang gia tăng". 

Theo một tuyên bố của Bộ Quốc phòng Mỹ, ông nói: "Tôi đánh giá IS-K vẫn có khả năng và ý chí để tấn công các lợi ích của Mỹ và phương Tây ở nước ngoài chỉ trong vòng 6 tháng nữa mà không có hoặc có rất ít cảnh báo". 

Ông nói thêm rằng: "IS hiện đang phát triển mạnh không chỉ ở Afghanistan mà còn ở bên ngoài nước này. Giờ đây, tổ chức này sở hữu khả năng thực hiện các cuộc tấn công ở châu Âu và châu Á, với các chiến binh được bố trí dọc biên giới với Tajikistan".

Với bộ máy an ninh và cơ sở hạ tầng quốc phòng của Nga tập trung chủ yếu vào cuộc chiến với Ukraine, các nhóm cực đoan như IS dường như đã cảm nhận được cơ hội để quay trở lại và âm mưu thực hiện các vụ tấn công táo bạo trong bối cảnh các chính phủ đang bị phân tâm.

Chuyên gia Coffey phân tích: "Không còn nghi ngờ gì nữa, IS đang lợi dụng sự xao lãng của Nga ở Ukraine. Hơn 2 năm sau cuộc xâm lược của Nga, cuộc chiến ở Ukraine có lẽ hiện đang thu hút phần lớn sự chú ý và nguồn lực của các cơ quan tình báo, lực lượng vũ trang, cơ quan an ninh và thậm chí cả cơ quan thực thi pháp luật của Nga. 

IS có thể đã nhìn thấy cơ hội tấn công trong bối cảnh Nga đang suy yếu. Trong quá khứ, các ấn phẩm của IS như Al-Naba đã có những bài viết về 'cuộc chiến thập tự chinh' diễn ra giữa Nga và Ukraine, thậm chí còn cho rằng một cuộc chiến như vậy mang đến cơ hội cho họ".

Hani Nasira - nhà phân tích chính trị và chuyên gia về khủng bố và các tổ chức cực đoan - đã đồng tình với quan điểm của Coffey rằng, xung đột giữa Nga và Ukraine đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho các cuộc tấn công bất ngờ vào một khu vực đang bị phân tâm. 

Chuyên gia chống khủng bố Nasira nói với Arab News: "Kể từ khi cuộc xung đột ở Ukraine bắt đầu, IS-K đã tăng số lượng chiến binh tham gia cuộc chiến bằng cách đi từ trung tâm hoạt động ban đầu ở Syria về nước của họ để tái khởi động các hoạt động ở Bắc Caucasus và các nước Trung Á, chẳng hạn như Uzbekistan và Tajikistan".

Ông nói thêm: "Cuộc chiến ở Ukraine là điểm khởi đầu cho sự tái diễn những gì đã xảy ra ở Afghanistan, với việc các chiến binh nước ngoài từ khắp nơi trên thế giới tham gia cuộc chiến cùng Ukraine chống lại Nga, đặc biệt là kể từ khi cuộc chiến, đối với phe phương Tây, đã biến thành một cuộc chiến tiêu hao nhằm mục đích gây tổn thất tối đa cho Nga... 

Một số phần tử cực đoan gốc Chechnya đang chiến đấu với Nga ở Ukraine để xóa bỏ vết nhơ nhục nhã do những người của Tổng thống Chechnya Ramzan Kadyrov để lại, đó là những người ủng hộ Nga và bị các thành viên IS mô tả là 'những kẻ phản bội và là nỗi ô nhục đối với quốc gia Chechnya' vì những người Chechen thực sự sẽ không chiến đấu trong hàng ngũ của Tổng thống Nga Vladimir Putin".

Nga dường như cũng đặc biệt quan tâm đến IS-K vì như họ tuyên bố, quân đội Nga có nhiều thành tích về giết người Hồi giáo ở Chechnya, Syria và Afghanistan. Nga đã nhiều lần trở thành mục tiêu của các nhóm cực đoan trong 2 thập kỷ qua - cuộc bao vây nhà hát Nord Ost năm 2002 và vụ thảm sát Beslan năm 2004 là những vụ tấn công khét tiếng nhất.

Chừng nào trọng tâm của bộ máy quốc phòng còn bị chi phối bởi cuộc chiến ở Ukraina, Nga có thể phải vật lộn để chống lại các cuộc tấn công tiếp theo của các nhóm cực đoan ngày càng táo bạo đang nổi lên từ miền Nam bất ổn của nước này.

(Nguồn: TTXVN/eurasiareview)